ลิปซ์ อีดี (Lipz ED)

ลิปซ์ อีดี (Lipz ED) เป็นยาคุมรายเดือนแบบ 28 เม็ดชนิดฮอร์โมนรวม ผลิตโดยบริษัทไบโอแลป จำกัด และจัดจำหน่ายโดยบริษัทไบโอฟาร์ม เคมิคัลส์ จำกัด

มีจุดเด่นในการรักษาสิว ลดความมันของผิวและเส้นผม อีกทั้งยังต้านการบวมน้ำ จึงนำไปใช้คุมกำเนิดสำหรับผู้หญิงที่มีฮอร์โมนเพศชายมาก โดยไม่ทำให้น้ำหนักเพิ่มจากการคั่งของน้ำในร่างกาย มีราคาแผงละประมาณ 230 – 280 บาท

และยังมีรูปแบบ 21 เม็ด ในชื่อ ลิปซ์ (Lipz) ซึ่งมีเม็ดยาฮอร์โมนจำนวน 21 เม็ดเท่ากัน แต่ไม่มีเม็ดยาหลอก

รู้หรือไม่ ??? ตัวอักษร ED ที่ห้อยท้าย คือการบอกใบ้ว่าเป็นยาคุมแบบ 28 เม็ด

ตัวอักษร ED ที่ห้อยท้ายชื่อของ ลิปซ์ อีดี บอกให้ทราบถึงรูปแบบการใช้ ว่าสำหรับ Every Day ซึ่งเป็นจุดเด่นของยาคุมแบบ 28 เม็ด นั่นคือ ต้องรับประทานทุกวัน และต่อแผงใหม่โดยไม่ต้องเว้นว่าง

ในแผงของ ลิปซ์ อีดี จะมีทั้งเม็ดยาฮอร์โมนและเม็ดยาหลอก

โดยเม็ดยาฮอร์โมน มีลักษณะเป็นยาเม็ดกลม นูน 2 ด้าน เคลือบฟิล์มสีเหลืองอ่อน ผิวด้านหนึ่งเรียบ ไม่มีลวดลาย แต่อีกด้านมีการตอกอัดเป็นตัวอักษร “D” อยู่ภายในรูปหกเหลี่ยม

ตัวยาสำคัญ ก็คือ ฮอร์โมนเอสโตรเจนที่มีชื่อว่า เอทธินิลเอสตราไดออล (Ethinyl estradiol; EE) เม็ดละ 0.03 มิลลิกรัม และฮอร์โมนโปรเจสตินชื่อว่า ดรอสไพรีโนน (Drospirenone; DRSP) อีกเม็ดละ 3 มิลลิกรัม เหมือนกันทั้ง 21 เม็ด

ส่วนเม็ดยาหลอก 7 เม็ด ไม่ได้มีตัวยาสำคัญใด ๆ เลย ลักษณะภายนอกเป็นยาเม็ดกลม นูน 2 ด้าน เคลือบฟิล์มสีขาว ผิวด้านหนึ่งเรียบ ไม่มีลวดลาย แต่อีกด้านมีการตอกอัดเป็นรูปหกเหลี่ยม

ลิปซ์ อีดี จัดอยู่ในกลุ่มของยาคุมประเภทฮอร์โมนต่ำ (Low dose pills) เพราะมี เอทธินิลเอสตราไดออล น้อยกว่า 0.05 มิลลิกรัม ดังนั้น อาการคลื่นไส้ อาเจียน ปวดศีรษะ เวียนศีรษะ หรือการเกิดฝ้า จึงพบได้น้อยกว่ายาคุมประเภทฮอร์โมนสูง

การต้านฤทธิ์แอนโดรเจน และมีผลขับปัสสาวะอย่างอ่อนของ ดรอสไพรีโนน ทำให้ ลิปซ์ อีดี มีจุดเด่นในการรักษาสิว ลดความมันของผิวและเส้นผม แต่ไม่ทำให้น้ำหนักเพิ่มจากการคั่งของน้ำในร่างกาย จึงเป็นอีกทางเลือกหนึ่งในการคุมกำเนิด สำหรับผู้หญิงที่มีฮอร์โมนเพศชายมาก โดยไม่ทำให้บวมน้ำจากยาคุม

อย่างไรก็ตาม พบการเกิดลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดจากการใช้ยาคุมสูตรที่มี เอทธินิลเอสตราไดออล รวมกับ ดรอสไพรีโนน 9 – 12 ราย ต่อผู้ใช้ 10,000 คนต่อปี และอาจเพิ่มสูงขึ้นอีกหลายเท่าหากนำมาใช้อย่างไม่เหมาะสม หรือผู้ใช้มีความเสี่ยงอื่น ๆ ของการเกิดลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดร่วมด้วย

จึงควรปรึกษาสูตินรีแพทย์ก่อนใช้ ลิปซ์ อีดี โดยเฉพาะผู้ที่มีโรคประจำตัว เพื่อลดความเสี่ยงของการเกิดลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือด รวมถึงการเกิดมะเร็งบางชนิดที่สัมพันธ์กับฮอร์โมนเพศ หรือการเสียชีวิตด้วยโรคหลอดเลือดสมอง/โรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด

ยาคุมแบบ 21 เม็ดที่มีตัวยาเหมือนกับ ลิปซ์ อีดี ได้แก่ ยาสมิน (Yasmin), เมโลเดีย (Melodia), จัสติมา (Justima), จีเว็กซ่า (Gveza) และ ลิปซ์ (Lipz)

ซึ่งแม้วิธีใช้จะต่างจาก ลิปซ์ อีดี (Lipz ED) ที่เป็นยาคุมแบบ 28 เม็ด แต่ก็สามารถใช้แทนกันได้ค่ะ

แนะนำให้เริ่มยาคุมแผงแรกภายใน 5 วันแรกของการมีประจำเดือน เพื่อให้มั่นใจว่าผู้ใช้ไม่ได้ตั้งครรภ์อยู่ ในกรณีนี้ยาคุมจะยับยั้งการตกไข่ในรอบเดือนนั้นเลย จึงถือว่ามีผลคุมกำเนิดได้ทันที

หรือถ้ามั่นใจว่าไม่ได้ตั้งครรภ์ และไม่อยากรอให้ประจำเดือนมาก่อน ก็สามารถเริ่มยาคุมแผงแรกได้เลย แต่ยาคุมอาจยับยั้งการตกไข่ในรอบเดือนนั้นไม่ทัน ดังนั้น หากไม่มีผลป้องกันจากวิธีคุมกำเนิดอื่นอยู่ ก็ควรงดมีเพศสัมพันธ์ หรือให้ใช้ถุงยางอนามัยป้องกันร่วมด้วย จนกว่าจะใช้ ลิปซ์ อีดี ติดต่อกันครบ 7 วันก่อนนะคะ

ควรรับประทาน ลิปซ์ อีดี ในเวลาก่อนนอน เพราะนอกจากจะช่วยลดอาการคลื่นไส้/อาเจียน ซึ่งมักจะเกิดขึ้นในช่วงแรกที่เริ่มใช้แล้ว ก็ยังช่วยลดความเสี่ยงที่จะลืมรับประทานอีกด้วย

อย่างไรก็ตาม ถ้าไม่สะดวก ก็สามารถกำหนดเวลารับประทานต่างไปจากนี้ได้ค่ะ

แต่ไม่ว่าจะเลือกรับประทานในเวลาใด ก็ควรรับประทานให้ตรงเวลาสม่ำเสมอ เพื่อให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุดในการป้องกันการตั้งครรภ์นะคะ

ในแผงของ ลิปซ์ อีดี จะระบุตัวเลข 1 – 28 ไว้ที่ด้านหลังเม็ดยา โดยเริ่มจากเม็ดยาฮอร์โมนในลำดับที่ 1 – 21 แล้วตามด้วยเม็ดยาหลอกในลำดับที่ 22 – 28

ให้เริ่มรับประทานจากหมายเลข 1 แล้วใช้ต่อวันละเม็ด เรียงตามลำดับไปเรื่อย ๆ จนถึงหมายเลข 28

เมื่อใช้หมดแผงแล้ว ก็ให้ต่อแผงใหม่ในวันถัดมา

ประจำเดือนจะมาในช่วงที่รับประทานเม็ดยาหลอก โดยมักจะมาประมาณเม็ดที่ 24 หรือ 25 ของแผง หรืออาจคลาดเคลื่อนจากนั้นเล็กน้อย

เมื่อประจำเดือนมาแล้ว ไม่จำเป็นจะต้องทิ้งเม็ดยาหลอกที่เหลืออยู่ เพื่อเริ่มแผงใหม่ในวันแรกที่ประจำเดือนมา และถ้าใช้ยาคุมจนครบ 28 เม็ดแล้วแต่ยังมีประจำเดือนอยู่ ก็ไม่ต้องรอให้ประจำเดือนหายดีก่อนนะคะ ให้ต่อแผงใหม่ในวันถัดมาได้เลย เพื่อให้มีผลคุมกำเนิดที่ต่อเนื่องกัน

การรับประทานยาคุมรายเดือนให้ตรงเวลา ในทางทฤษฎีจะหมายถึง ควรรับประทานแต่ละเม็ดห่างกัน 24 ชั่วโมง

เมื่อนำมาปรับใช้ในทางปฏิบัติ จึงแนะนำให้รับประทานเวลาเดียวกันในแต่ละวัน เช่น อาจกำหนดเวลารับประทานยาคุมไว้เป็น 20.00 น. (หรือเวลาอื่นที่สะดวก)

ไม่มีปัญหาถ้าลืมใช้เม็ดยาหลอก เนื่องจากไม่มีตัวยาสำคัญใด ๆ จึงสามารถแกะเม็ดที่ลืมทิ้งไปได้เลยค่ะ

ต่างจากเม็ดยาฮอร์โมน เพราะการลืมใช้จะทำให้ระดับยาลดลง จนอาจไม่เพียงพอที่จะป้องกันการตั้งครรภ์ จึงควรรับประทานทันทีที่นึกได้ ซึ่งสำหรับ ลิปซ์ อีดี ถ้าช้าไม่ถึง 24 ชั่วโมง หรือยังไม่ถึงเวลาใช้ยาคุมเม็ดถัดไป จะนับเป็นการรับประทานช้า แต่ยังไม่พลาดการใช้

แต่ถ้าช้าตั้งแต่ 24 ชั่วโมงขึ้นไป ไม่ว่าจะแกะเม็ดฮอร์โมนที่ลืม มารับประทานหรือไม่ก็ตาม ก็ถือว่าพลาดการใช้ยาคุมในวันที่ลืมไปแล้วค่ะ

เป็นต้นว่า เมื่อลืมรับประทานเม็ดยาฮอร์โมนในเวลา 20.00 น. ของวันอังคาร ถ้านึกได้และใช้ทันก่อนถึงเวลา 20.00 น. ของวันพุธ ก็ถือว่า ในวันอังคารมีการรับประทาน ลิปซ์ อีดี ช้ากว่าเวลาที่กำหนดไว้ (1 late pill)

แต่ถ้านึกได้ในเวลา 20.00 น. ของวันพุธ หรือหลังจากนั้น ก็จะถือว่าพลาดการใช้ ลิปซ์ อีดี ในวันอังคารไปแล้ว (1 missed pill)

ไม่ว่าจะลืมแค่วันเดียว หรือลืมต่อเนื่องกันหลายวัน ในวันที่นึกได้ก็จะรับประทานยาคุมไม่เกิน 2 เม็ด/วันนะคะ

นั่นคือ ถ้ายังไม่ถึงเวลารับประทานยาคุมประจำวัน ก็ให้แกะเม็ดยาของวันที่ลืมครั้งล่าสุด มารับประทานก่อน 1 เม็ด แล้วรอรับประทานเม็ดยาที่ต้องใช้ในวันนั้น ตามเวลาปกติอีก 1 เม็ด

แต่ถ้าถึงเวลารับประทานยาคุมประจำวันแล้ว ก็ให้แกะเม็ดยาของวันที่ลืมครั้งล่าสุดมา 1 เม็ด และเม็ดยาที่ต้องใช้ในวันนั้นอีก 1 เม็ด มารับประทานพร้อมกัน

ส่วนวันต่อ ๆ ไปก็ให้รับประทานยาคุมวันละเม็ดเหมือนเดิมค่ะ

ยกตัวอย่างเช่น เมื่อกำหนดเวลารับประทานยาคุมเป็น 20.00 น. แต่ลืมใช้เม็ดยาหมายเลข 8 ในวันอังคาร และเม็ดยาหมายเลข 9 ในวันพุธ ติดต่อกัน 2 วัน แล้วนึกได้ในวันพฤหัสบดีเวลา 08.00 น.

ก็จะแก้ไขโดยแกะเม็ดยาหมายเลข 9 ซึ่งเป็นเม็ดล่าสุดที่ลืม มาใช้ทันทีที่นึกได้ โดยถือว่าวันพุธมีการรับประทานช้า แล้วรอใช้เม็ดยาหมายเลข 10 ในวันพฤหัสบดี ตามเวลาปกติ

สำหรับเม็ดยาหมายเลข 8 ที่ควรรับประทานในวันอังคาร ให้ข้ามไปได้เลยนะคะ เพราะถือว่าพลาดการใช้ไปแล้ว

ส่วนวันศุกร์และวันถัด ๆ ไป ก็ให้รับประทานยาคุมวันละเม็ดในเวลา 20.00 น. เหมือนเดิม

อ้างอิงแนวทางขององค์การอนามัยโลก (Family Planning: A Global Handbook for Providers, Updated 4th edition. World Health Organization, 2022) สำหรับยาคุมที่มีปริมาณเอทธินิลเอสตราไดออล 0.030 – 0.035 มิลลิกรัม จะไม่มีผลคุมต่อเนื่องถ้าลืมใช้ติดต่อกันตั้งแต่ 72 ชั่วโมงขึ้นไป (นับจากเวลาที่ควรใช้ ไปหาเวลาที่ได้รับประทานจริง)

นั่นหมายถึง หากเริ่มใช้ ลิปซ์ อีดี แผงนี้ถูกต้องและมีผลคุมกำเนิดแล้ว แม้จะพลาดการใช้เม็ดยาฮอร์โมนไป 1 – 2 เม็ด ก็ยังมีผลคุมต่อเนื่อง สามารถมีเพศสัมพันธ์ได้โดยไม่จำเป็นต้องใช้วิธีป้องกันเพิ่มเติม (แต่ประสิทธิภาพอาจด้อยกว่าการรับประทานยาคุมตรงเวลาสม่ำเสมอ)

ยกตัวอย่างเช่น ถ้าลืมใช้เม็ดยาหมายเลข 8 ของ ลิปซ์ อีดี ในวันอังคารเวลา 20.00 น. แล้วมานึกได้ในวันพุธเวลา 20.00 น. ก็ให้แกะเม็ดยาหมายเลข 8 และ 9 มารับประทานพร้อมกัน แต่เนื่องจากเกินเวลาที่ยืดหยุ่นให้สำหรับการใช้ยาคุมในวันอังคารแล้ว จึงนับเป็น 1 missed pill

แต่ถ้าลืมใช้เม็ดยาหมายเลข 8 และ 9 ของ ลิปซ์ อีดี ในเวลา 20.00 น. ของวันอังคารและวันพุธ ติดต่อกัน 2 วัน แล้วมานึกได้ในเวลา 20.00 น. ของวันพฤหัสบดี ก็ให้ข้ามเม็ดยาหมายเลข 8 ไปเลย แล้วให้แกะเม็ดยาหมายเลข 9 และ 10 มารับประทานพร้อมกัน โดยถือว่าพลาดการใช้ยาคุมทั้งในวันอังคารและวันพุธ นั่นคือ นับเป็น 2 missed pills

ซึ่งแม้จะพลาดการใช้เม็ดยาฮอร์โมน 1 หรือ 2 เม็ด แต่สำหรับ ลิปซ์ อีดี ถือว่ายังมีผลคุมต่อเนื่องค่ะ

แต่ถ้าลืมใช้เม็ดยาฮอร์โมนของ ลิปซ์ อีดี ติดต่อกันตั้งแต่ 72 ชั่วโมงขึ้นไป (นับเป็น 3 missed pills หรือมากกว่า) ก็อาจไม่มีประสิทธิภาพเพียงพอที่จะป้องกันการตั้งครรภ์ได้ จึงต้องงดมีเพศสัมพันธ์ หรือให้ป้องกันด้วยถุงยางอนามัย ไปจนกว่าจะได้รับประทานเม็ดยาฮอร์โมนติดต่อกันครบ 7 วันอีก

และมีข้อควรพิจารณาเพิ่มเติมดังนี้

1. ถ้าเม็ดใดเม็ดหนึ่ง หรือทั้งหมดที่ลืมใช้ อยู่ในแถวแรก (หมายเลข 1 – 7) ซึ่งแสดงว่า ยังใช้ยาคุมแผงนี้ไม่ครบ 7 วัน และมีเพศสัมพันธ์ไปแล้วโดยไม่ได้ใช้ถุงยางอนามัย หากยังไม่เกิน 120 ชั่วโมงหลังมีเพศสัมพันธ์ ควรรับประทานยาคุมฉุกเฉินทันทีที่ทำได้ด้วยนะคะ
2. ถ้าเม็ดใดเม็ดหนึ่ง หรือทั้งหมดที่ลืมใช้ อยู่ในแถวที่ 3 (หมายเลข 15 – 21) ซึ่งแสดงว่า ในแผงเหลือเม็ดยาฮอร์โมนให้ใช้ต่อไม่ถึง 7 วัน หรือถ้าประจำเดือนมาแล้ว เมื่อรับประทานเม็ดยาฮอร์โมนหมด ก็ให้ต่อแผงใหม่โดยไม่ต้องใช้เม็ดยาหลอกค่ะ

การลืมรับประทาน ลิปซ์ อีดี ติดต่อกันหลายวัน โดยเฉพาะในแถวที่ 3 อาจทำให้ประจำเดือนมาก่อนกำหนด

หรือถ้าประจำเดือนไม่ได้มาก่อนกำหนด การต่อแผงใหม่โดยข้ามเม็ดยาหลอกไปเลย ก็อาจเป็นการเลื่อนประจำเดือนให้มาในช่วงที่ใช้เม็ดยาหลอกในแผงใหม่ค่ะ