ลิปซ์ (Lipz)

ลิปซ์ (Lipz) เป็นยาคุมรายเดือนแบบ 21 เม็ดชนิดฮอร์โมนรวม ผลิตโดยบริษัทไบโอแลป จำกัด และจัดจำหน่ายโดยบริษัทไบโอฟาร์ม เคมิคัลส์ จำกัด

มีจุดเด่นในการรักษาสิว ลดความมันของผิวและเส้นผม อีกทั้งยังต้านการบวมน้ำ จึงนำไปใช้คุมกำเนิดสำหรับผู้หญิงที่มีฮอร์โมนเพศชายมาก โดยไม่ทำให้น้ำหนักเพิ่มจากการคั่งของน้ำในร่างกาย มีราคาแผงละประมาณ 230 – 280 บาท

และยังมีรูปแบบ 28 เม็ด ในชื่อ ลิปซ์ อีดี (Lipz ED) ซึ่งมีเม็ดยาฮอร์โมนจำนวน 21 เม็ดเท่ากัน แต่มีเม็ดยาหลอกเพิ่มมาอีก 7 เม็ดเพื่อให้ใช้แทนการเว้นว่าง 7 วันด้วยค่ะ

ในแผงของ ลิปซ์ จะมียาเม็ดกลม นูน 2 ด้าน เคลือบฟิล์มสีเหลืองอ่อน ผิวด้านหนึ่งเรียบ ไม่มีลวดลาย แต่อีกด้านมีการตอกอัดเป็นตัวอักษร “D” อยู่ภายในรูปหกเหลี่ยม จำนวน 21 เม็ด

โดยแต่ละเม็ดมีตัวยาสำคัญเหมือนกัน นั่นคือ ฮอร์โมนเอสโตรเจนที่มีชื่อว่า เอทธินิลเอสตราไดออล (Ethinyl estradiol; EE) 0.03 มิลลิกรัม และฮอร์โมนโปรเจสตินชื่อว่า ดรอสไพรีโนน (Drospirenone; DRSP) 3 มิลลิกรัม

ลิปซ์ จัดอยู่ในกลุ่มของยาคุมประเภทฮอร์โมนต่ำ (Low dose pills) เพราะมี เอทธินิลเอสตราไดออล น้อยกว่า 0.050 มิลลิกรัม ดังนั้น อาการคลื่นไส้ อาเจียน ปวดศีรษะ เวียนศีรษะ หรือการเกิดฝ้า จึงพบได้น้อยกว่ายาคุมประเภทฮอร์โมนสูง

การต้านฤทธิ์แอนโดรเจน และมีผลขับปัสสาวะอย่างอ่อนของ ดรอสไพรีโนน ทำให้ ลิปซ์ มีจุดเด่นในการรักษาสิว ลดความมันของผิวและเส้นผม แต่ไม่ทำให้น้ำหนักเพิ่มจากการคั่งของน้ำในร่างกาย จึงเป็นอีกทางเลือกหนึ่งในการคุมกำเนิด สำหรับผู้หญิงที่มีฮอร์โมนเพศชายมาก โดยไม่ทำให้บวมน้ำจากยาคุม

อย่างไรก็ตาม พบการเกิดลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดจากการใช้ยาคุมสูตรที่มี เอทธินิลเอสตราไดออล รวมกับ ดรอสไพรีโนน 9 – 12 ราย ต่อผู้ใช้ 10,000 คนต่อปี และอาจเพิ่มสูงขึ้นอีกหลายเท่าหากนำมาใช้อย่างไม่เหมาะสม หรือผู้ใช้มีความเสี่ยงอื่น ๆ ของการเกิดลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดร่วมด้วย

ก่อนใช้ ลิปซ์ โดยเฉพาะผู้ที่มีโรคประจำตัว จึงควรปรึกษาสูตินรีแพทย์ก่อน เพื่อลดความเสี่ยงของการเกิดลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือด รวมถึงการเกิดมะเร็งบางชนิดที่สัมพันธ์กับฮอร์โมนเพศ หรือการเสียชีวิตด้วยโรคหลอดเลือดสมอง/โรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด

ยาคุมแบบ 21 เม็ดที่มีตัวยาเหมือนกับ ลิปซ์ ได้แก่ ยาสมิน (Yasmin), เมโลเดีย (Melodia), จัสติมา (Justima) และ จีเว็กซ่า (Gveza)

ส่วนยาคุมแบบ 28 เม็ดที่มีตัวยาเหมือนกับ ลิปซ์ ได้แก่ ลิปซ์ อีดี (Lipz ED)

แนะนำให้เริ่มยาคุมแผงแรกภายใน 5 วันแรกของการมีประจำเดือน เพื่อให้มั่นใจว่าผู้ใช้ไม่ได้ตั้งครรภ์อยู่ ในกรณีนี้ยาคุมจะยับยั้งการตกไข่ในรอบเดือนนั้นเลย จึงถือว่ามีผลคุมกำเนิดได้ทันที

หรือถ้ามั่นใจว่าไม่ได้ตั้งครรภ์ และไม่อยากรอให้ประจำเดือนมาก่อน ก็สามารถเริ่มยาคุมแผงแรกได้เลยค่ะ แต่ยาคุมอาจยับยั้งการตกไข่ในรอบเดือนนั้นไม่ทัน ดังนั้น หากไม่มีผลป้องกันจากวิธีคุมกำเนิดอื่นอยู่ ก็ควรงดมีเพศสัมพันธ์ หรือให้ใช้ถุงยางอนามัยป้องกันร่วมด้วย จนกว่าจะใช้ ลิปซ์ ติดต่อกันครบ 7 วันก่อนนะคะ

อาการคลื่นไส้/อาเจียนอาจเกิดขึ้นได้  โดยเฉพาะในช่วงแรก ๆ ที่ยังไม่ชินกับยาคุม ซึ่งการรับประทาน ลิปซ์ ในเวลาก่อนนอน จะช่วยลดผลข้างเคียงดังกล่าว และลดความเสี่ยงที่จะลืมใช้

หรือถ้าสะดวกที่จะรับประทานในเวลาอื่นมากกว่า ก็สามารถทำได้เช่นกันค่ะ

แต่ไม่ว่าจะเลือกรับประทานในเวลาใด ก็ควรรับประทานให้ตรงเวลาสม่ำเสมอ เพื่อให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุดในการป้องกันการตั้งครรภ์นะคะ

ในแผงของ ลิปซ์ จะระบุตัวย่อของวันในสัปดาห์เป็นภาษาอังกฤษ ไว้ที่ด้านหลังเม็ดยา นั่นคือ SAT = วันเสาร์, SUN = วันอาทิตย์, MON = วันจันทร์, TUE = วันอังคาร, WED = วันพุธ, THU = วันพฤหัสบดี และ FRI = วันศุกร์

ซึ่งแม้ว่าทั้ง 21 เม็ดจะมีตัวยาเหมือนกัน แต่ก็ควรใช้เรียงตามลำดับ เพื่อให้ง่ายต่อการตรวจสอบประจำวัน และป้องกันการรับประทานผิดพลาด

โดยให้เลือกเม็ดยาที่ระบุตัวย่อตรงกับวันที่ใช้จริงมารับประทาน แล้วใช้เรียงตามลำดับนั้นวันละเม็ด ไปเรื่อย ๆ จนกว่าจะหมดแผง

เช่น ถ้าวันที่เริ่มใช้ยาคุมแผงนี้ตรงกับวันอังคาร ก็ให้แกะเม็ดยาที่ระบุตัวย่อ “TUE” (ซึ่งย่อมาจากTuesday ที่แปลว่าวันอังคาร) จากแถวบนสุด มารับประทานเป็นเม็ดแรก

หรือจะเลือกเม็ดยา “TUE” จากแถวที่สองหรือสามมาใช้ก่อนก็ได้เช่นกันค่ะ

จากนั้นก็รับประทานต่อวันละเม็ดตามลำดับ ไปเรื่อย ๆ จนครบ 21 เม็ด

เมื่อใช้หมดแผงแล้ว ก็ให้เว้นว่าง 7 วันเพื่อเป็นช่วงปลอดฮอร์โมน ซึ่งประจำเดือนจะมาประมาณวันที่ 3 หรือ 4 ของการเว้นว่าง หรืออาจคลาดเคลื่อนจากนั้นเล็กน้อย

เมื่อประจำเดือนมาแล้ว ไม่จำเป็นจะต้องเริ่มแผงใหม่ในวันแรกที่ประจำเดือนมา แต่ถ้าเว้นว่างจนครบ 7 วันแล้วยังมีประจำเดือนอยู่ ก็ไม่ต้องรอให้ประจำเดือนหายดีก่อนนะคะ ให้ต่อแผงใหม่ในวันที่ 8 ของการเว้นว่างได้เลย เพื่อให้มีผลคุมกำเนิดที่ต่อเนื่องกัน

การรับประทานยาคุมรายเดือนให้ตรงเวลา ในทางทฤษฎีจะหมายถึง ควรรับประทานแต่ละเม็ดห่างกัน 24 ชั่วโมง

แต่เพื่อความสะดวกและง่ายต่อการจดจำ ในทางปฏิบัติจึงแนะนำให้รับประทานตรงกับเวลาเดิมของวัน เช่น อาจกำหนดเวลารับประทานยาคุมไว้ในเวลา 20.00 น. (หรือเวลาอื่นที่สะดวก)

เมื่อลืมก็ควรรับประทาน ลิปซ์ ทันทีที่นึกได้ ซึ่งถ้าช้าไม่ถึง 24 ชั่วโมง หรือยังไม่ถึงเวลาใช้ยาคุมเม็ดถัดไป จะนับเป็นการรับประทานช้า แต่ยังไม่พลาดการใช้

แต่ถ้าช้าตั้งแต่ 24 ชั่วโมงขึ้นไป ไม่ว่าจะแกะเม็ดที่ลืมมารับประทานหรือไม่ ก็ถือว่าพลาดการใช้ยาคุมในวันที่ลืมไปแล้วค่ะ

เป็นต้นว่า เมื่อลืมรับประทานยาคุมในเวลา 20.00 น. ของวันอังคาร ถ้านึกได้และใช้ทันก่อนถึงเวลา 20.00 น. ของวันพุธ ก็ถือว่า ในวันอังคารมีการรับประทาน ลิปซ์ ช้ากว่าเวลาที่กำหนดไว้ (1 late pill)

แต่ถ้านึกได้ในเวลา 20.00 น. ของวันพุธ หรือหลังจากนั้น ก็จะถือว่าพลาดการใช้ ลิปซ์ ในวันอังคารไปแล้ว (1 missed pill)

ไม่ว่าจะลืมแค่วันเดียว หรือลืมต่อเนื่องกันหลายวัน ในวันที่นึกได้ก็จะรับประทานยาคุมไม่เกิน 2 เม็ด/วันนะคะ

นั่นคือ ถ้ายังไม่ถึงเวลารับประทานยาคุมประจำวัน ก็ให้แกะเม็ดยาของวันที่ลืมครั้งล่าสุด มารับประทานก่อน 1 เม็ด แล้วรอรับประทานเม็ดยาที่ต้องใช้ในวันนั้น ตามเวลาปกติอีก 1 เม็ด

แต่ถ้าถึงเวลารับประทานยาคุมประจำวันแล้ว ก็ให้แกะเม็ดยาของวันที่ลืมครั้งล่าสุดมา 1 เม็ด และเม็ดยาที่ต้องใช้ในวันนั้นอีก 1 เม็ด มารับประทานพร้อมกัน

ส่วนวันต่อ ๆ ไปก็ให้รับประทานยาคุมวันละเม็ดเหมือนเดิมค่ะ

ยกตัวอย่างเช่น เมื่อกำหนดเวลารับประทานยาคุมเป็น 20.00 น. แต่ลืมใช้ในวันอังคารและวันพุธ ติดต่อกัน 2 วัน แล้วนึกได้ในวันพฤหัสบดีเวลา 08.00 น.

ก็จะแก้ไขโดยแกะเม็ดยาวันพุธ ซึ่งเป็นเม็ดล่าสุดที่ลืม มารับประทานทันทีที่นึกได้ แล้วรอรับประทานเม็ดยาวันพฤหัสบดี ในเวลา 20.00 น. ตามปกติ

สำหรับเม็ดยาวันอังคาร ให้ข้ามไปได้เลยนะคะ เพราะถือว่าพลาดการใช้ไปแล้ว

การแก้ไขจะทำเฉพาะในวันพฤหัสบดี ซึ่งเป็นวันที่นึกได้ ส่วนวันศุกร์และวันถัด ๆ ไป ก็ให้รับประทานยาคุมวันละเม็ดในเวลา 20.00 น. เหมือนเดิม

อ้างอิงแนวทางขององค์การอนามัยโลก (Family Planning: A Global Handbook for Providers, Updated 4th edition. World Health Organization, 2022) สำหรับยาคุมที่มีปริมาณเอทธินิลเอสตราไดออล 0.030 – 0.035 มิลลิกรัม จะไม่มีผลคุมต่อเนื่องถ้าลืมใช้ติดต่อกันตั้งแต่ 72 ชั่วโมงขึ้นไป (นับจากเวลาที่ควรใช้ ไปหาเวลาที่ได้รับประทานจริง)

นั่นหมายถึง หากเริ่มใช้ ลิปซ์ แผงนี้ถูกต้องและมีผลคุมกำเนิดแล้ว แม้จะพลาดการใช้ไป 1 – 2 เม็ด ก็ยังมีผลคุมต่อเนื่อง สามารถมีเพศสัมพันธ์ได้โดยไม่จำเป็นต้องใช้วิธีป้องกันเพิ่มเติม (แต่ประสิทธิภาพอาจด้อยกว่าการรับประทานยาคุมตรงเวลาสม่ำเสมอ)

ยกตัวอย่างเช่น ถ้าลืมใช้ ลิปซ์ ในเวลา 20.00 น. ของวันอังคาร แล้วมานึกได้ในเวลา 20.00 น. ของวันพุธ ก็ให้รับประทานเม็ดยาวันอังคารพร้อมกับเม็ดยาวันพุธ แต่เนื่องจากใช้เม็ดที่ลืมไม่ทันภายในเวลาที่ยืดหยุ่นให้ จึงนับเป็น 1 missed pill

แต่ถ้าลืมรับประทาน ลิปซ์ ในเวลา 20.00 น. ของวันอังคารและวันพุธ ติดต่อกัน 2 วัน แล้วมานึกได้ในเวลา 20.00 น. ของวันพฤหัสบดี ก็ให้ข้ามเม็ดยาวันอังคารไปเลย แล้วรับประทานเม็ดยาวันพุธพร้อมกับเม็ดยาวันพฤหัสบดี โดยถือว่าพลาดการใช้ยาคุมทั้งในวันอังคารและวันพุธ นั่นคือ นับเป็น 2 missed pills

ซึ่งแม้จะพลาดการใช้ยาคุม 1 หรือ 2 เม็ด แต่สำหรับ ลิปซ์ ถือว่ายังมีผลคุมต่อเนื่องค่ะ

แต่ถ้าลืมใช้ ลิปซ์ ติดต่อกันตั้งแต่ 72 ชั่วโมงขึ้นไป (นับเป็น 3 missed pills หรือมากกว่า) ก็อาจไม่มีประสิทธิภาพเพียงพอที่จะป้องกันการตั้งครรภ์ได้ จึงต้องงดมีเพศสัมพันธ์ หรือให้ป้องกันด้วยถุงยางอนามัย ไปจนกว่าจะได้รับประทานยาคุมติดต่อกันครบ 7 วัน

และมีข้อควรพิจารณาเพิ่มเติมดังนี้

1. ถ้าลืมในช่วงสัปดาห์แรก (นั่นคือ ยังใช้ยาคุมแผงนี้ไม่ครบ 7 วัน) และมีเพศสัมพันธ์ไปแล้วโดยไม่ได้ใช้ถุงยางอนามัย หากยังไม่เกิน 120 ชั่วโมงหลังมีเพศสัมพันธ์ ควรรับประทานยาคุมฉุกเฉินทันทีที่ทำได้ด้วยนะคะ
2. ถ้าลืมในช่วงสัปดาห์สุดท้าย (นั่นคือ ในแผงเหลือยาคุมให้ใช้ต่อไม่ถึง 7 วัน) หรือถ้าประจำเดือนมาแล้ว เมื่อรับประทานแผงนี้หมด ก็ให้ต่อแผงใหม่โดยไม่ต้องเว้นว่าง 7 วันก่อน

การลืมรับประทาน ลิปซ์ ติดต่อกันหลายวัน โดยเฉพาะในวันท้าย ๆ ของแผง อาจทำให้ประจำเดือนมาก่อนกำหนด

หรือถ้าไม่มี เมื่อต่อแผงใหม่โดยไม่เว้นว่างก่อน ก็อาจเป็นการเลื่อนประจำเดือนให้มาในช่วงที่เว้นว่างครั้งหน้าค่ะ