มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ (Margaret X.O.)

มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ (Margaret X.O.) เป็นยาคุมรายเดือนแบบ 28 เม็ดชนิดฮอร์โมนรวม ผลิตโดยบริษัท ไบร์วู๊ดฟาร์มาซูติคอล จำกัด

จุดเด่นก็คือ เป็นยาคุมสูตรที่มีความเสี่ยงต่ำต่อโรคหัวใจและหลอดเลือด ทั้งยังช่วยเสริมธาตุเหล็ก จึงเป็นอีกทางเลือกหนึ่งสำหรับผู้ที่เริ่มใช้ยาเม็ดฮอร์โมนรวม มีราคาแผงละประมาณ 80 – 90 บาท

ในแผงของ มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ จะมีทั้งเม็ดยาฮอร์โมนและเม็ดยาหลอก

โดยเม็ดยาฮอร์โมน จะเป็นยาเม็ดกลมแบน ขอบเอียง สีขาว ผิวด้านหนึ่งเรียบ ไม่มีลวดลาย แต่อีกด้านมีการตอกอัดเป็นสัญลักษณ์สามเหลี่ยม 2 รูป

ตัวยาสำคัญ ก็คือ ฮอร์โมนเอสโตรเจนที่มีชื่อว่า เมสทรานอล (Mestranol; ME) เม็ดละ 0.05 มิลลิกรัม และฮอร์โมนโปรเจสตินที่มีชื่อว่า นอร์อิทิสเตอโรน (Norethisterone; NET) อีกเม็ดละ 1 มิลลิกรัม เหมือนกันทั้ง 21 เม็ด

ส่วนยาเม็ดกลมแบน ขอบเอียง สีน้ำตาล ผิวเรียบทั้ง 2 ด้าน จำนวน 7 เม็ด มีตัวยาเสริมธาตุเหล็กชื่อว่า เฟอร์รัส ฟูมาเรต (Ferrous fumarate) เม็ดละ 75 มิลลิกรัม แต่เนื่องจากไม่มีผลในการคุมกำเนิด จึงถือว่าเป็นเม็ดยาหลอกค่ะ

เมื่อ เมสทรานอล 0.05 มิลลิกรัม ผ่านการเปลี่ยนแปลงที่ตับ ก็จะได้เป็น เอทธินิลเอสตราไดออล ประมาณ 0.030 – 0.035 มิลลิกรัม

และเนื่องจากมี เอทธินิลเอสตราไดออล น้อยกว่า 0.05 มิลลิกรัม มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ จึงจัดอยู่ในกลุ่มของยาคุมประเภทฮอร์โมนต่ำ (Low dose pills) ดังนั้น อาการคลื่นไส้ อาเจียน ปวดศีรษะ เวียนศีรษะ หรือการเกิดฝ้า จะพบได้น้อยกว่ายาคุมประเภทฮอร์โมนสูง

แต่ นอร์อิทิสเตอโรน เป็นโปรเจสตินที่มีฤทธิ์แอนโดรเจน จึงอาจพบปัญหา สิว หน้ามัน หรือขนดก

และอาจรู้สึกคลื่นไส้, ไม่สบายท้อง, ท้องผูก, ท้องร่วง, อุจจาระมีสีดำหรือคล้ำขึ้น ในระหว่างที่ใช้เม็ดยาหลอก ซึ่งเป็นผลข้างเคียงจาก เฟอร์รัส ฟูมาเรต

ผู้ป่วยที่มีภาวะพร่องเอนไซม์จีซิกพีดี (G-6-PD deficiency) ไม่ควรใช้ มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ เนื่องจาก เมสทรานอล อาจทำให้เม็ดเลือดแดงแตกได้ง่าย

รวมถึง ผู้ป่วยโรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย ที่อาจเสี่ยงต่อภาวะเหล็กเกินหากได้รับ เฟอร์รัส ปริมาณมากหรือเป็นประจำ จึงไม่ควรใช้ มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ เช่นกันนะคะ

การใช้ยาคุมประเภทฮอร์โมนต่ำสูตรนี้ พบการเกิดลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือด 5 – 7 ราย ต่อผู้ใช้ 10,000 คนต่อปีค่ะ

ซึ่งแม้จะเป็นความเสี่ยงที่ต่ำ เมื่อเทียบกับยาคุมชนิดฮอร์โมนรวมสูตรอื่น ๆ แต่ก็อาจเพิ่มขึ้นได้หากใช้อย่างไม่เหมาะสม หรือผู้ใช้มีปัจจัยเสี่ยงอื่น ๆ ของการเกิดลิ่มเลือดอุดตันในหลอดเลือดร่วมด้วย

เพื่อลดความเสี่ยงดังกล่าว รวมถึงการเกิดมะเร็งบางชนิดที่สัมพันธ์กับฮอร์โมนเพศ หรือการเสียชีวิตด้วยโรคหลอดเลือดสมอง/โรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด โดยเฉพาะผู้ที่มีโรคประจำตัว ควรปรึกษาสูตินรีแพทย์ก่อนใช้นะคะ

อานาไม (Anamai) เป็นยาคุมแบบ 28 เม็ดที่มีตัวยาฮอร์โมนเหมือนกับ มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ

แม้ว่าเม็ดยาหลอกของ อานาไม จะเป็นเพียงเม็ดแป้ง ในขณะที่ มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ เป็นยาเสริมธาตุเหล็ก แต่ความแตกต่างนี้ไม่มีผลต่อประสิทธิภาพในการคุมกำเนิด จึงสามารถใช้แทนกันได้ค่ะ

แนะนำให้เริ่มยาคุมแผงแรกภายใน 5 วันแรกของการมีประจำเดือน เพื่อให้มั่นใจว่าผู้ใช้ไม่ได้ตั้งครรภ์อยู่ ในกรณีนี้ยาคุมจะยับยั้งการตกไข่ในรอบเดือนนั้นเลย จึงถือว่ามีผลคุมกำเนิดได้ทันที

หรือถ้ามั่นใจว่าไม่ได้ตั้งครรภ์ และไม่อยากรอให้ประจำเดือนมาก่อน ก็สามารถเริ่มยาคุมแผงแรกได้เลยค่ะ แต่ยาคุมอาจยับยั้งการตกไข่ในรอบเดือนนั้นไม่ทัน ดังนั้น หากไม่มีผลป้องกันจากวิธีคุมกำเนิดอื่นอยู่ ก็ควรงดมีเพศสัมพันธ์ หรือให้ใช้ถุงยางอนามัยป้องกันร่วมด้วย จนกว่าจะใช้ มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ ติดต่อกันครบ 7 วันก่อนนะคะ

ควรรับประทาน มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ ในเวลาก่อนนอน เพราะนอกจากจะช่วยลดอาการคลื่นไส้/อาเจียน ซึ่งมักจะเกิดขึ้นในช่วงแรกที่เริ่มใช้แล้ว ก็ยังช่วยลดความเสี่ยงที่จะลืมรับประทานอีกด้วย

แต่ถ้าไม่สะดวก ก็สามารถกำหนดเวลารับประทานต่างไปจากนี้ได้ค่ะ

ไม่ว่าจะเลือกรับประทานในเวลาใด ก็ควรรับประทานให้ตรงเวลาสม่ำเสมอ เพื่อให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุดในการป้องกันการตั้งครรภ์นะคะ

ในแผงของ มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ จะระบุตัวเลข 1 – 28 ไว้ที่ด้านหลังเม็ดยา โดยเริ่มจากเม็ดยาฮอร์โมนในลำดับที่ 1 – 21 แล้วตามด้วยเม็ดยาหลอกในลำดับที่ 22 – 28

ให้เริ่มรับประทานจากหมายเลข 1 แล้วใช้ต่อวันละเม็ด เรียงตามลำดับไปจนถึงหมายเลข 28

เมื่อใช้หมดแผงแล้ว ก็ให้ต่อแผงใหม่ในวันถัดมา

ประจำเดือนจะมาในช่วงที่รับประทานเม็ดยาหลอก โดยมักจะมาประมาณเม็ดที่ 24 หรือ 25 ของแผง หรืออาจคลาดเคลื่อนจากนั้นเล็กน้อย

เมื่อประจำเดือนมาแล้ว ไม่จำเป็นจะต้องทิ้งเม็ดยาหลอกที่เหลืออยู่ เพื่อเริ่มแผงใหม่ในวันแรกที่ประจำเดือนมา

หรือถ้าใช้ยาคุมครบ 28 เม็ดแล้วยังมีประจำเดือนอยู่ ก็ไม่ต้องรอให้ประจำเดือนหายดีก่อน แต่ให้เริ่มแผงใหม่ในวันถัดมา เพื่อให้มีผลคุมกำเนิดที่ต่อเนื่องกัน

การรับประทานยาคุมรายเดือนให้ตรงเวลา ในทางทฤษฎีจะหมายถึง ควรรับประทานแต่ละเม็ดห่างกัน 24 ชั่วโมง

เมื่อนำมาปรับใช้ในทางปฏิบัติ จึงแนะนำให้รับประทานเวลาเดียวกันในแต่ละวัน เช่น อาจกำหนดเวลารับประทานยาคุมไว้เป็น 20.00 น. (หรือเวลาอื่นที่สะดวก)

ไม่มีปัญหาถ้าลืมใช้เม็ดยาหลอก เนื่องจากไม่มีตัวยาสำคัญใด ๆ จึงสามารถแกะเม็ดที่ลืมทิ้งไปได้เลยค่ะ

ต่างจากเม็ดยาฮอร์โมน เพราะการลืมใช้จะทำให้ระดับยาลดลง จนอาจไม่เพียงพอที่จะป้องกันการตั้งครรภ์ จึงควรรับประทานทันทีที่นึกได้ ซึ่งสำหรับ มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ ถ้าช้าไม่ถึง 24 ชั่วโมง หรือยังไม่ถึงเวลาใช้ยาคุมเม็ดถัดไป จะนับเป็นการรับประทานช้า แต่ยังไม่พลาดการใช้

แต่ถ้าช้าตั้งแต่ 24 ชั่วโมงขึ้นไป ไม่ว่าจะแกะเม็ดฮอร์โมนที่ลืม มารับประทานหรือไม่ก็ตาม ก็ถือว่าพลาดการใช้ยาคุมในวันที่ลืมไปแล้ว

เป็นต้นว่า เมื่อลืมรับประทานเม็ดยาฮอร์โมนในเวลา 20.00 น. ของวันอังคาร ถ้านึกได้และใช้ทันก่อนถึงเวลา 20.00 น. ของวันพุธ ก็ถือว่า ในวันอังคารมีการรับประทาน มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ ช้ากว่าเวลาที่กำหนดไว้ (1 late pill)

แต่ถ้านึกได้ในเวลา 20.00 น. ของวันพุธ หรือหลังจากนั้น ก็จะถือว่าพลาดการใช้ มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ ในวันอังคารไปแล้ว (1 missed pill)

ไม่ว่าจะลืมแค่วันเดียว หรือลืมต่อเนื่องกันหลายวัน ในวันที่นึกได้ก็จะรับประทานยาคุมไม่เกิน 2 เม็ด/วันนะคะ

นั่นคือ ถ้ายังไม่ถึงเวลารับประทานยาคุมประจำวัน ก็ให้แกะเม็ดยาของวันที่ลืมครั้งล่าสุด มารับประทานก่อน 1 เม็ด แล้วรอรับประทานเม็ดยาที่ต้องใช้ในวันนั้น ตามเวลาปกติอีก 1 เม็ด

แต่ถ้าถึงเวลารับประทานยาคุมประจำวันแล้ว ก็ให้แกะเม็ดยาของวันที่ลืมครั้งล่าสุดมา 1 เม็ด และเม็ดยาที่ต้องใช้ในวันนั้นอีก 1 เม็ด มารับประทานพร้อมกัน

ส่วนวันต่อ ๆ ไปก็ให้รับประทานยาคุมวันละเม็ดเหมือนเดิมค่ะ

ยกตัวอย่างเช่น เมื่อกำหนดเวลารับประทานยาคุมเป็น 20.00 น. แต่ลืมใช้เม็ดยาหมายเลข 8 ในวันอังคาร และเม็ดยาหมายเลข 9 ในวันพุธ ติดต่อกัน 2 วัน แล้วนึกได้ในวันพฤหัสบดีเวลา 08.00 น.

ก็จะแก้ไขโดยแกะเม็ดยาหมายเลข 9 ซึ่งเป็นเม็ดล่าสุดที่ลืม มาใช้ทันทีที่นึกได้ โดยถือว่าวันพุธมีการรับประทานช้า แล้วรอใช้เม็ดยาหมายเลข 10 ในวันพฤหัสบดี ตามเวลาปกติ

สำหรับเม็ดยาหมายเลข 8 ที่ควรรับประทานในวันอังคาร ให้ข้ามไปได้เลยนะคะ เพราะถือว่าพลาดการใช้ไปแล้ว

ส่วนวันศุกร์และวันถัด ๆ ไป ก็ให้รับประทานยาคุมวันละเม็ดในเวลา 20.00 น. เหมือนเดิม

อ้างอิงแนวทางขององค์การอนามัยโลก (Family Planning: A Global Handbook for Providers, Updated 4th edition. World Health Organization, 2022) สำหรับยาคุมที่มีปริมาณเอทธินิลเอสตราไดออล 0.030 – 0.035 มิลลิกรัม จะไม่มีผลคุมต่อเนื่องถ้าลืมใช้ติดต่อกันตั้งแต่ 72 ชั่วโมงขึ้นไป (นับจากเวลาที่ควรใช้ ไปหาเวลาที่ได้รับประทานจริง)

นั่นหมายถึง หากเริ่มใช้ มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ แผงนี้ถูกต้องและมีผลคุมกำเนิดแล้ว แม้จะพลาดการใช้เม็ดยาฮอร์โมนไป 1 – 2 เม็ด ก็ยังมีผลคุมต่อเนื่อง สามารถมีเพศสัมพันธ์ได้โดยไม่จำเป็นต้องใช้วิธีป้องกันเพิ่มเติม (แต่ประสิทธิภาพอาจด้อยกว่าการรับประทานยาคุมตรงเวลาสม่ำเสมอ)

ยกตัวอย่างเช่น ถ้าลืมใช้เม็ดยาหมายเลข 8 ของ มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ ในวันอังคารเวลา 20.00 น. แล้วมานึกได้ในวันพุธเวลา 20.00 น. ก็ให้แกะเม็ดยาหมายเลข 8 และ 9 มารับประทานพร้อมกัน แต่เนื่องจากเกินเวลาที่ยืดหยุ่นให้สำหรับการใช้ยาคุมในวันอังคารแล้ว จึงนับเป็น 1 missed pill

แต่ถ้าลืมใช้เม็ดยาหมายเลข 8 และ 9 ของ มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ ในเวลา 20.00 น. ของวันอังคารและวันพุธ ติดต่อกัน 2 วัน แล้วมานึกได้ในเวลา 20.00 น. ของวันพฤหัสบดี ก็ให้ข้ามเม็ดยาหมายเลข 8 ไปเลย แล้วให้แกะเม็ดยาหมายเลข 9 และ 10 มารับประทานพร้อมกัน โดยถือว่าพลาดการใช้ยาคุมทั้งในวันอังคารและวันพุธ นั่นคือ นับเป็น 2 missed pills

ซึ่งแม้จะพลาดการใช้เม็ดยาฮอร์โมน 1 หรือ 2 เม็ด แต่สำหรับ มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ ถือว่ายังมีผลคุมต่อเนื่องค่ะ

แต่ถ้าลืมใช้เม็ดยาฮอร์โมนของ มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ ติดต่อกันตั้งแต่ 72 ชั่วโมงขึ้นไป (นับเป็น 3 missed pills หรือมากกว่า) ก็อาจไม่มีประสิทธิภาพเพียงพอที่จะป้องกันการตั้งครรภ์ได้ จึงต้องงดมีเพศสัมพันธ์ หรือให้ป้องกันด้วยถุงยางอนามัย ไปจนกว่าจะได้รับประทานเม็ดยาฮอร์โมนติดต่อกันครบ 7 วันอีก

และมีข้อควรพิจารณาเพิ่มเติมดังนี้

1. ถ้าเม็ดใดเม็ดหนึ่ง หรือทั้งหมดที่ลืมใช้ อยู่ในแถวแรก (หมายเลข 1 – 7) ซึ่งแสดงว่า ยังใช้ยาคุมแผงนี้ไม่ครบ 7 วัน และมีเพศสัมพันธ์ไปแล้วโดยไม่ได้ใช้ถุงยางอนามัย หากยังไม่เกิน 120 ชั่วโมงหลังมีเพศสัมพันธ์ ควรรับประทานยาคุมฉุกเฉินทันทีที่ทำได้ด้วยนะคะ
2. ถ้าเม็ดใดเม็ดหนึ่ง หรือทั้งหมดที่ลืมใช้ อยู่ในแถวที่ 3 (หมายเลข 15 – 21) ซึ่งแสดงว่า ในแผงเหลือเม็ดยาฮอร์โมนให้ใช้ต่อไม่ถึง 7 วัน หรือถ้าประจำเดือนมาแล้ว เมื่อรับประทานเม็ดยาฮอร์โมนหมด ก็ให้ต่อแผงใหม่โดยไม่ต้องใช้เม็ดยาหลอกค่ะ

การลืมรับประทาน มาร์กาเร็ต เอ็กซ์โอ ติดต่อกันหลายวัน โดยเฉพาะในแถวที่ 3 อาจทำให้ประจำเดือนมาก่อนกำหนด

หรือถ้าประจำเดือนไม่ได้มาก่อนกำหนด การต่อแผงใหม่โดยข้ามเม็ดยาหลอกไปเลย ก็อาจเป็นการเลื่อนประจำเดือนให้มาในช่วงที่ใช้เม็ดยาหลอกในแผงใหม่ค่ะ