อยากเปลี่ยนยาคุม ต้องทำอย่างไร (ตอนที่ 1)

                มีหลายเหตุผลที่ทำให้ผู้ใช้ยาเม็ดคุมกำเนิดแบบรายเดือน ตัดสินใจเปลี่ยนยี่ห้อยาคุมที่ใช้อยู่ ยกตัวอย่างเช่น ทนผลข้างเคียงไม่ไหว, ยี่ห้อใหม่มีคุณสมบัติอื่นที่ต้องการ, หาซื้อยี่ห้อเดิมไม่ได้ หรือเพื่อลดรายจ่ายให้เหมาะสม

                หากรับประทานยาคุมชนิดฮอร์โมนรวมอยู่ แต่อยากเปลี่ยนยี่ห้อยาคุม ควรทำอย่างไรดีนะ?!?

                ส่วนผู้ที่รับประทานยาคุมชนิดฮอร์โมนเดี่ยวอยู่ แต่อยากเปลี่ยนยี่ห้อยาคุม แนะนำให้อ่านบทความ “อยากเปลี่ยนยาคุม ต้องทำอย่างไร (ตอนที่ 2)” นะคะ

…

1. เปลี่ยนจากยาเม็ดฮอร์โมนรวมยี่ห้อหนึ่ง ไปเป็นยาเม็ดฮอร์โมนรวมยี่ห้ออื่น

                ยาคุมชนิดฮอร์โมนรวม หมายถึงยาคุมที่มีทั้งฮอร์โมนเอสโตรเจนและฮอร์โมนโปรเจสติน ในปัจจุบัน มียาเม็ดฮอร์โมนรวมออกจำหน่ายหลายยี่ห้อ ทั้งแบบ 21 เม็ดและ 28 เม็ด

                วิธีที่ง่ายที่สุดในการเปลี่ยนจากยาเม็ดฮอร์โมนรวมยี่ห้อหนึ่ง ไปเป็นยาเม็ดฮอร์โมนรวมยี่ห้ออื่น ก็คือ เริ่มใช้ยี่ห้อใหม่ตรงกับวันที่ครบกำหนดต่อยาคุมของยี่ห้อเดิม¹

                ซึ่งเหมือนกับการต่อแผงใหม่ของยาคุมยี่ห้อเดียวกันนั่นเองค่ะ

                โดยยาคุมแบบ 21 เม็ด เมื่อใช้หมดแผงแล้วจะต้องเว้นว่าง 7 วันก่อนต่อแผงใหม่ ส่วนยาคุมแบบ 28 เม็ด เมื่อใช้หมดแผงแล้วก็ให้ต่อแผงใหม่ในวันถัดมาได้เลย

…

                ยกตัวอย่างเช่น หากยี่ห้อเดิม เป็นยาคุม 21 เม็ด เมื่อใช้หมดแผงก็จะเว้นว่าง 7 วันเพื่อเป็นช่วงปลอดฮอร์โมนให้ประจำเดือนมา แล้วเริ่มรับประทานยาคุมยี่ห้อใหม่ในวันที่ 8 ของการเว้นว่าง

ตัวอย่างที่ 1: การเปลี่ยนยาเม็ดฮอร์โมนรวมแบบ 21 เม็ดไปเป็นแบบ 28 เม็ด ตามกำหนดต่อยาคุมเดิม

…

ตัวอย่างที่ 2: การเปลี่ยนยาเม็ดฮอร์โมนรวมแบบ 21 เม็ดไปเป็นแบบ 21 เม็ด ตามกำหนดต่อยาคุมเดิม

…

                หรือถ้ายี่ห้อเดิม เป็นยาคุมแบบ 28 เม็ด ช่วงปลอดฮอร์โมนให้ประจำเดือนมา ก็คือช่วงที่เป็นเม็ดยาหลอก ดังนั้น เมื่อใช้หมดแผงแล้ว ก็เริ่มรับประทานยาคุมยี่ห้อใหม่ในวันถัดมา

ตัวอย่างที่ 3: การเปลี่ยนยาเม็ดฮอร์โมนรวมแบบ 28 เม็ดไปเป็นแบบ 28 เม็ด ตามกำหนดต่อยาคุมเดิม

…

ตัวอย่างที่ 4: การเปลี่ยนยาเม็ดฮอร์โมนรวมแบบ 28 เม็ดไปเป็นแบบ 21 เม็ด ตามกำหนดต่อยาคุมเดิม

…

                หรือจะเปลี่ยนจากยาเม็ดฮอร์โมนรวมยี่ห้อหนึ่ง ไปใช้ยาเม็ดฮอร์โมนรวมยี่ห้ออื่น โดยไม่รอให้ยาคุมเดิมหมดแผงก็ได้นะคะ

                เช่น ถ้าใช้ยาคุมเดิมได้ 10 เม็ดแล้ว เมื่อถึงเวลาที่จะต้องรับประทานเม็ดที่ 11 ก็ให้เปลี่ยนเป็นยาคุมใหม่ได้เลย และใช้ยาคุมใหม่ติดต่อกันทุกวันจนหมดแผง

                อย่างไรก็ตาม เนื่องจากช่วงปลอดฮอร์โมนถูกเลื่อนออกไปจากกำหนดเดิม จึงจะยังไม่มีประจำเดือนมา จนกว่าจะถึงช่วงปลอดฮอร์โมนของยาคุมยี่ห้อใหม่นะคะ

…

                ไม่ว่าจะเป็นการเปลี่ยนยาคุมกลางแผง หรือรอเปลี่ยนตามกำหนดต่อยาคุมแผงใหม่ ก็ถือว่ามีผลคุมกำเนิดต่อเนื่องนะคะ จึงไม่จำเป็นจะต้องใช้วิธีคุมกำเนิดอื่น ๆ เพิ่มเติม

            อย่างไรก็ตาม บางหน่วยงาน/สถาบันอาจกำหนดแนวทางในลักษณะที่เน้นให้ปลอดภัยไว้ก่อน โดยแนะนำว่าควรงดมีเพศสัมพันธ์ หรือให้ใช้ถุงยางอนามัยร่วมด้วย ไปจนกว่าจะใช้ยาเม็ดฮอร์โมนรวมยี่ห้อใหม่ติดต่อกันครบ 7 วันก่อนค่ะ

…

2. เปลี่ยนจากยาเม็ดฮอร์โมนรวม ไปเป็นยาเม็ดฮอร์โมนเดี่ยว

                ยาคุมชนิดฮอร์โมนรวม จะมีทั้งฮอร์โมนเอสโตรเจนและฮอร์โมนโปรเจสติน อยู่ในเม็ดยาฮอร์โมน แบ่งตามรูปแบบการใช้ ได้เป็น

• ยาคุมแบบ 21 เม็ด ซึ่งทั้ง 21 เม็ดในแผงก็คือเม็ดยาฮอร์โมน
• ยาคุมแบบ 28 เม็ด ซึ่งส่วนใหญ่จะมีเม็ดยาฮอร์โมน 21 เม็ด และเม็ดยาหลอกอีก 7 เม็ด แต่สำหรับบางยี่ห้อ ได้แก่ ยาส, ซินโฟเนีย, มินิดอซ และไมนอซ จะมีเม็ดยาฮอร์โมน 24 เม็ด และเม็ดยาหลอกอีก 4 เม็ด

…

                ส่วนยาคุมรายเดือนชนิดฮอร์โมนเดี่ยว เป็นยาคุมแบบ 28 เม็ด ที่มีเฉพาะฮอร์โมนโปรเจสตินเท่านั้น ในปัจจุบัน มีจำหน่ายในประเทศไทย 4 ยี่ห้อ ได้แก่

• เอ็กซ์ลูตอน, เดลิต้อน และซีราเซท ซึ่งทั้ง 28 เม็ดในแผงก็คือเม็ดยาฮอร์โมน
• สลินดา ซึ่งในแผงจะมีเม็ดยาฮอร์โมน 24 เม็ด และเม็ดยาหลอกอีก 4 เม็ด

…

                การเปลี่ยนจากยาเม็ดฮอร์โมนรวม ไปเป็นยาเม็ดฮอร์โมนเดี่ยว แนะนำให้ใช้เม็ดยาฮอร์โมนต่อเนื่องกัน ไม่ต้องมีช่วงปลอดฮอร์โมนโดยการเว้นว่างหรือรับประทานเม็ดยาหลอก²

                ซึ่งจะเปลี่ยนขณะที่ใช้เม็ดยาฮอร์โมนเม็ดใดเม็ดหนึ่งในแผงเดิมอยู่ หรือจะรอเปลี่ยนเมื่อใช้เม็ดยาฮอร์โมนในแผงเดิมหมดก่อนก็ได้นะคะ               

                นั่นคือ ถ้ายาเม็ดฮอร์โมนรวมที่ใช้อยู่เป็นแบบ 21 เม็ด และรับประทานไป 10 เม็ดแล้ว เมื่อถึงเวลาที่จะต้องใช้เม็ดที่ 11 ก็รับประทานยาเม็ดฮอร์โมนเดี่ยวแทนได้เลย

                หรือใช้ยาเม็ดฮอร์โมนรวมจนครบ 21 เม็ด แล้วต่อด้วยยาเม็ดฮอร์โมนเดี่ยวในวันถัดมา โดยไม่ต้องเว้นว่าง 7 วันก่อน

                และเมื่อใช้ยาเม็ดฮอร์โมนเดี่ยวจนหมดแผง ก็ให้ต่อแผงใหม่ในวันถัดมา

…

                แต่ถ้ายาเม็ดฮอร์โมนรวมที่ใช้อยู่เป็นแบบ 28 เม็ด ในแผงจะมีทั้งเม็ดยาฮอร์โมนและเม็ดยาหลอก

                หลังจากที่รับประทานเม็ดยาฮอร์โมนเม็ดใดเม็ดหนึ่งไปแล้ว เมื่อถึงเวลารับประทานเม็ดยาฮอร์โมนเม็ดถัดไป ก็เปลี่ยนไปใช้ยาเม็ดฮอร์โมนเดี่ยวได้เลย

                หรือรอจนกว่าจะรับประทานเม็ดยาฮอร์โมนในแผงเดิมหมด (ซึ่งอาจมี 21 เม็ด หรือ 24 เม็ด ขึ้นกับยี่ห้อที่ใช้) แล้วต่อด้วยยาเม็ดฮอร์โมนเดี่ยวในวันถัดมา โดยไม่ต้องรับประทานเม็ดยาหลอกในแผงเดิม

                และเมื่อใช้ยาเม็ดฮอร์โมนเดี่ยวจนหมดแผง ก็ให้ต่อแผงใหม่ในวันถัดมา

…

                เนื่องจากไม่มีช่วงปลอดฮอร์โมนระหว่างแผง จึงอาจทำให้ไม่มีประจำเดือนมานะคะ

                ซึ่งหากยาเม็ดฮอร์โมนเดี่ยวที่ใช้คือสลินดา ประจำเดือนก็จะมาในช่วงที่รับประทานเม็ดยาหลอก ซึ่งถือเป็นช่วงปลอดฮอร์โมนของแผง

                แต่ถ้ายาเม็ดฮอร์โมนเดี่ยวที่ใช้คือเอ็กซ์ลูตอน, เดลิต้อน หรือซีราเซท อาจทำให้ประจำเดือนมาไม่ปกติ โดยมาในช่วงใดของแผงก็ได้ หรืออาจไม่มีประจำเดือนมาเลย ซึ่งเป็นผลข้างเคียงเด่นของยาคุมชนิดนี้นั่นเองค่ะ

…

                ไม่ว่าจะเป็นการเปลี่ยนยาคุมกลางแผง หรือรอเปลี่ยนหลังจากที่ใช้เม็ดยาฮอร์โมนในแผงเดิมหมด ก็ถือว่ามีผลคุมกำเนิดต่อเนื่อง จึงไม่จำเป็นจะต้องใช้วิธีคุมกำเนิดอื่น ๆ เพิ่มเติม

            อย่างไรก็ตาม บางหน่วยงาน/สถาบันอาจกำหนดแนวทางในลักษณะที่เน้นให้ปลอดภัยไว้ก่อน โดยแนะนำว่าควรงดมีเพศสัมพันธ์ หรือให้ใช้ถุงยางอนามัยร่วมด้วย ไปจนกว่าจะใช้เอ็กซ์ลูตอน, เดลิต้อน หรือซีราเซท ติดต่อกันครบ 2 วัน (นับจากเวลาเริ่มใช้ไปอีก 48 ชั่วโมง) หรือ 7 วันในกรณีที่ใช้สลินดา

…

เอกสารอ้างอิง

1. Guidance for Industry: Labeling for combined oral contraceptives. Draft guidance. U.S. Department of Health and Human Services Food and Drug Administration Center for Drug Evaluation and Research (CDER); December 2017.
2. Selected Practice Recommendations for Contraceptive Use, 3rd edition. Geneva: World Health Organization; 2016.