ถ้าใช้ยาคุมแบบ 21 เม็ดอยู่ แล้วลืมรับประทาน 1 วัน จะตั้งครรภ์หรือเปล่า ควรแก้ไขยังไงดี
…
ในแผงของยาคุมแบบ 21 เม็ด จะมีเฉพาะเม็ดฮอร์โมน แต่ไม่มีเม็ดหลอก การลืมใช้เม็ดใดเม็ดหนึ่ง จึงหมายถึง จะไม่ได้รับฮอร์โมนต่อเนื่องสม่ำเสมอ ซึ่งอาจทำให้ประสิทธิภาพของยาคุมลดลง หรือไม่สามารถป้องกันการตั้งครรภ์ได้
อย่างไรก็ตาม ยาคุมแบบ 21 เม็ดทุกยี่ห้อ ที่มีจำหน่ายในประเทศไทยในปัจจุบัน จัดเป็นยาคุมประเภทฮอร์โมนรวม ที่มีฮอร์โมนระดับเดียว (Monophasic combined pill) ซึ่งยืดหยุ่นที่จะยอมให้รับประทานช้า ได้มากกว่ายาคุมชนิดอื่น ๆ ค่ะ
…
นั่นคือ ในทางทฤษฎี ถ้านับระยะห่าง ของเวลาที่รับประทานเม็ดใดเม็ดหนึ่ง ไปหาเวลาที่รับประทานเม็ดถัดไป เท่ากับ 24 ชั่วโมง จะถือว่ามีการรับประทานยาคุมรายเดือนตรงเวลา
ซึ่งในทางปฏิบัติ มักปรับให้ยึดตามเวลานาฬิกา เช่น รับประทานในเวลา 22.00 น. ของทุก ๆ วัน เป็นต้น
…
การลืมรับประทาน จนพลาดการใช้ไป 1 เม็ด (1 Missed pill) หรือลืมรับประทานยาคุม 1 วัน อาจหมายถึง รับประทานช้ากว่าเวลาที่ควรใช้ ตั้งแต่ 24 ชั่วโมงขึ้นไป แต่ยังไม่ถึง 48 ชั่วโมง1 หรืออาจหมายถึง รับประทานห่างจากเม็ดก่อนตั้งแต่ 48 ชั่วโมงขึ้นไป แต่ยังไม่ถึง 72 ชั่วโมง2 ก็ได้
ยกตัวอย่างเช่น สมมติว่ากำหนดเวลารับประทานยาคุมไว้เป็น 22.00 น. และรับประทานถูกต้องในวันจันทร์ แต่ลืมใช้ในวันอังคาร แล้วกลับมารับประทานต่อในวันพุธ เวลา 22.00 น.
ถ้านับเวลาที่รับประทานช้า โดยนับจากเวลาที่ควรใช้ คือ 22.00 น. วันอังคาร ไปหาเวลาที่ได้รับประทานจริง คือ 22.00 น. วันพุธ ก็จะเท่ากับ 24 ชั่วโมง
แต่ถ้านับระยะห่างระหว่างเม็ด โดยนับจากเวลาที่รับประทานเม็ดก่อน คือ 22.00 วันจันทร์ ไปหาเวลาที่รับประทานเม็ดถัดมา คือ 22.00 น. วันพุธ ก็จะเท่ากับ 48 ชั่วโมง
ซึ่งไม่ว่าจะนับตามแนวทางใด ในกรณีนี้ก็ถือว่าพลาดการใช้ไป 1 เม็ดนั่นเอง
…
และเพื่อไม่ให้สับสน จึงต้องเน้นย้ำว่าในบทความนี้ จะใช้การนับระยะห่างระหว่างเม็ดนะคะ
ถ้ารับประทานยาคุมแบบ 21 เม็ดไม่ตรงเวลา หรือลืมรับประทาน แต่ระยะห่างระหว่างเม็ดไม่ถึง 72 ชั่วโมง1-4 (หรือแยกพิจารณาตามปริมาณของฮอร์โมน3, 4) จะถือว่ายังอยู่ในช่วงเวลายืดหยุ่น ที่แก้ไขได้โดยไม่ต้องใช้มาตรการป้องกันสำรอง
นั่นคือ ถ้าลืมรับประทาน 1 วัน ก็ให้รับประทานเม็ดที่ลืมทันทีที่นึกได้ 1 เม็ด แล้วรอใช้เม็ดยาประจำวันตามปกติ
หรือถ้านึกได้เมื่อถึงเวลารับประทานยาคุมในวันถัดมา ก็ให้แกะเม็ดที่ลืม 1 เม็ด และเม็ดที่จะต้องใช้ในวันนั้นอีก 1 เม็ด มารับประทานพร้อมกันไปเลย แต่อาจทำให้คลื่นไส้, อาเจียน, ปวดศีรษะ หรือเวียนศีรษะมากขึ้น
ถ้ามีผลป้องกันจากยาคุมแผงนั้นอยู่ ก็สามารถมีเพศสัมพันธ์ได้ตามปกติ ไม่จำเป็นจะต้องใช้ถุงยางอนามัย และยังไม่จำเป็นจะต้องรับประทานยาคุมฉุกเฉินค่ะ
…
แม้ว่าถ้าลืมรับประทานไม่นานเกินเกินกรอบเวลายืดหยุ่น จะยังให้ผลคุมกำนิดได้ แต่ประสิทธิภาพในการป้องกันก็อาจลดลง
โดยการใช้ยาคุมรายเดือนถูกต้อง, เหมาะสม และตรงเวลาสม่ำเสมอ (Perfect use) มีโอกาสตั้งครรภ์เพียงแค่ 0.3% ส่วนการใช้ทั่ว ๆ ไป ที่ไม่เคร่งครัดนัก (Typical use) จะมีโอกาสตั้งครรภ์ 7%5
ดังนั้น หากเป็นไปได้ ก็ควรรับประทานให้ถูกต้องและตรงเวลาสม่ำเสมอ เพื่อให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุดในการป้องกันการตั้งครรภ์ และยังช่วยลดปัญหาเลือดออกกะปริบกะปรอยอีกด้วย
…
แต่ในกรณีที่ลืมรับประทานติดต่อกันมากกว่า 1 วัน จนทำให้มีระยะห่างระหว่างเม็ดตั้งแต่ 72 ชั่วโมงขึ้นไป1-4 (หรือแยกพิจารณาตามปริมาณของฮอร์โมน3, 4) จะถือว่าเกินกรอบเวลายืดหยุ่นไปแล้ว ในการแก้ไข จึงต้องใช้มาตรการป้องกันสำรองร่วมด้วยนะคะ
โดยให้รับประทานทันทีที่นึกได้ 1 เม็ด (ไม่ว่าจะลืมรับประทานยาคุมติดต่อกันกี่วันก็ตาม ให้รับประทานชดเชยเพียงแค่เม็ดเดียว) แล้วรอใช้เม็ดยาประจำวันตามปกติ
หรือถ้านึกได้เมื่อถึงเวลารับประทานยาคุมประจำวัน ก็ให้แกะเม็ดที่ลืมมา 1 เม็ด แล้วรับประทานพร้อมกับเม็ดที่จะต้องใช้ในวันนั้น
และงดมีเพศสัมพันธ์ไปก่อน หรือให้ใช้ถุงยางอนามัยทุกครั้งที่มีเพศสัมพันธ์ จนกว่าจะรับประทานยาคุมติดต่อกันครบ 7 วันค่ะ
ถ้าลืมหลายวันในสัปดาห์แรก (นั่นคือ ใช้ยาคุมแผงนั้นติดต่อกันยังไม่ครบ 7 วัน) และมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ป้องกันไปแล้ว ก็ให้รับประทานยาคุมฉุกเฉินทันทีที่ทำได้ ภายใน 72 ชั่วโมง หรืออย่างช้าไม่เกิน 120 ชั่วโมงหลังมีเพศสัมพันธ์
แต่ถ้าลืมหลายวันในสัปดาห์ที่สาม (นั่นคือ เหลือเม็ดยาในแผงให้ใช้ต่อไม่ถึง 7 วัน) เมื่อรับประทานหมดแผงแล้วก็ให้ต่อแผงใหม่ในวันถัดมา โดยไม่ต้องเว้นว่าง 7 วันก่อน ซึ่งการข้ามช่วงปลอดฮอร์โมน ก็อาจทำให้ไม่มีประจำเดือนมาในรอบนี้นะคะ
…
เอกสารอ้างอิง
- U.S. Selected Practice Recommendations for Contraceptive Use. Centers for Disease Control and Prevention, 2016.
- FSRH Guidance on Incorrect Use of Combined Hormonal Contraception. Faculty of Sexual & Reproductive Healthcare, 2018.
- Selected Practice Recommendations for Contraceptive Use, 3rd edition. World Health Organization, 2016.
- Family planning: A Global Handbook for Providers, 2022 edition.
- Trussell J, Aiken ARA, Mickes E, Guthrie K. Efficacy, Safety, and Personal Considerations. In: Contraceptive Technology, 21st ed, Hatcher RA, Nelson AL, Trussell J, et al (Eds), Ayer Company Publishers, Inc., New York 2018.